Jacob Moleschott als Brabantse Held
2017-11-05 Het afgelopen jaar maakten de Bossche documentairemakers van de Eendracht, samen met historicus en presentator Patrick Timmermans een documentaire over Jacob Moleschott. Frans adviseerde en speelde zijn rolletje…
BEKIJK DE VIDEO
Geen Bosschenaar heeft het zover gebracht dat er een biografie aan hem is gewijd in het Italiaans. Jacob Moleschott kreeg hem wel: ‘Il medico materialista, vita e pensiero di Jakob Moleschott’. Moleschott en zijn leven en werk zijn nauw verweven met de Italiaanse eenwording in de periode 1870-1880. Hij heeft trouwens veel meer gedaan voor Italië, de wetenschap en de emancipatie van de onderdrukten.
Briljante en alledaagse gedachten ontstaan niet zomaar, wist hij: gezonde voeding leidt tot goede prestaties van lichaam en brein. Jacob Moleschott is een oorspronkelijk denker, betrokken, idealist, geneeskundige, fysioloog, senator in Italië en wetenschapper van groot formaat. Hij verliet zijn stad, niet om God te dienen, maar de mens. Tijd dat deze grote wetenschapper en creatieve geest geëerd wordt in zijn eigen stad.
Teken HIER DE PETITIE om Jacob Moleschott een betekenisvolle plek te geven in de Bossche samenleving. Dit kan door Moleschotts naam te verbinden met een straat, een plein, een belangrijk gebouw, een maatschappelijk initiatief of een organisatie.
Bosschenaar in Italië
Over leven en werk van Jacob Moleschott (1822-1893)
Jacob Moleschott de enige Bosschenaar die een straatnaam heeft in Italië. Ongetwijfeld heeft ook geen Bosschenaar het zover gebracht dat er een Italiaanse biografie aan hem is gewijd. ‘Il medico materialista, vita e pensiero di Jakob Moleschott’ luidt de titel. In het Nederlands heet het: De materialistische arts, leven en denken van Jacob Moleschott. Jacob Moleschott en zijn leven en werk zijn nauw verweven met de Italiaanse eenwording in de periode 1870-1880. Hij heeft trouwens veel meer gedaan voor Italië, de wetenschap en de emancipatie van de onderdrukten. Tijd dat deze grote wetenschapper en creatieve geest geëerd wordt in zijn eigen stad.
Jacob Moleschott wordt in 1822 in ’s-Hertogenbosch geboren als de zoon van Gabriël Moleschott en Elizabeth Antonetta van der Monde. Het gezin woont Achter het stadhuis. Vader is arts en een geziene man in ’s-Hertogenbosch. Hij is atheïst en aanhanger van de filosoof Feuerbach (1804-1872) die stelt dat ‘God een projectie van de mens is’. Godsdienst is illusie in de visie van Feuerbach. Vader Moleschott neemt het over. In de opvoeding van zijn kinderen besteedt hij veel aandacht aan de ontwikkeling van een zelfstandige en verantwoordelijke persoonlijkheid. De begaafde Jacob Moleschott volgt de Franse school in ’s-Hertogenbosch, gelegen Achter ’t Wild varken. Daarna volgt hij de Latijnse school in Boxtel en heeft een gelukkige jeugd in de oude hertogstad. Hij zal later vol liefde en warmte over zijn geboortestad blijven schrijven.
‘Geen overtollig geloof’
In 1842 gaat Moleschott in Heidelberg geneeskunde studeren. Hier groeit zijn overtuiging dat de natuurwetenschappen de basis vorm en van de geneeskunde. Heel iets anders dan de in zwang zijnde speculatieve natuurfilosofie en het ‘overtollig geloof in wonderen’. Tussen 1845 en 1847 is Moleschott in Utrecht als arts werkzaam. Daarna doceert hij van 1847 tot 1854 te Heidelberg, waar hij vanwege zijn materialistische denkbeelden wordt ontslagen. In 1856 wordt hij hoogleraar in de fysiologie te Zürich, daarna in Turijn (1861. In deze stad staat hij, met andere vooruitstrevende intellectuelen aan de basis van een beweging die als eerste in Europa pleit voor crematie als alternatief voor begraven. Toen, een revolutionair idee, inmiddels gemeengoed.
Vanaf 1879 is hij hoogleraar aan de Universitá Sapienza in Rome. In 1876 wordt hij senator in het Italiaanse parlement. Hij maakt deel uit van de antiklerikale, links-democratische fractie. Hij neemt het op voor de door misoogsten en aardappelziektes geplaagde paupers op het Italiaanse platteland. Moleschott is ook een van de eerste Europese parlementariërs die al in 1880 pleit voor invoering van het vrouwenkiesrecht.
‘Goede oude wijn’
In 1850 verschijnt zijn ‘Leer der voedingsmiddelen voor het volk’. Hij geeft praktische voedingstips voor bepaalde groepen mensen. Zo legt hij diëten voor aan filosofen en kunstenaars. Bejaardenhuizen zouden elke dag ‘goede oude wijn’ moeten schenken. Armen zouden gezonder worden en beter gaan denken als zij meer erwten en bonen konden eten, en meer ‘roggebrood met vleesch’. Een verbod op bier en sterke drank, zoals sommige socialisten voorstelden, zag Moleschott niet zitten: alcohol stimuleert volgens hem het verbrandingsproces en verkleint de eetlust. De bekende uitspraak “Der Mensch ist was er iszt” is niet afkomstig van een Duitse filosoof of diëtist, maar van Jacob Moleschott.
Vader van de neurologie
Moleschotts beroemdste uitspraak is echter ongetwijfeld: Ohne Phosphor keine Gedanke’. De menselijke geest staat niet los staat van de materie maar is verankerd in de hersenen. Het brein staat niet los van het lichaam, het denken is evengoed afhankelijk van de juiste stoffen (zoals fosfor). Vrije wil, moraal, eigen verantwoordelijkheid, geheugen, taal: ze zitten verstopt in de grijze massa van onze hersenen. Vandaag de dag zijn dit nog steeds actuele vragen voor wetenschappelijk onderzoek naar het functioneren van onze hersenen. Met de erkenning dat biochemische processen in onze hersenen van vitaal belang zijn legt Moleschott de basis voor de moderne neurologie.
Vrijdenkersbeweging
Met een gevulde maag is het goed denken, en daarvoor moesten mensen ook alle vrijheid krijgen. Moleschott is in 1880 betrokken bij de oprichting van de World Union of Freethinkers. Vrij denken betekende voor Moleschott niet de vrijheid om alles te zeggen wat je wilt. Vrij denken betekent in zijn opvatting ook dat ieder mens het recht moest hebben op eigen religieuze overtuigingen. Vrijheid betekent in de opvatting van Moleschott evenmin dat de overheid zich nergens mee moet bemoeien. De overheid heeft juist tot taak de materiele voorwaarden te scheppen waardoor mensen vrij kunnen worden. Met deze opvatting van vrijheid legde Moleschott een voedingsbodem voor het socialisme en andere emancipatiebewegingen in Italië en Nederland.
Campo dè fiore
Moleschott sterft op 20 mei 1893 in zijn geliefde Rome, de stad die hij in 1889 nog op een bijzondere feteert. In dat jaar wordt op de beroemde Campo dè Fiore het standbeeld onthuld de monnik en ketter Giordano Bruno (1548-1600). Hij was een Italiaanse filosoof, priester, vrijdenker en kosmoloog. Bruno’s opvattingen strookten niet met de officiële leer van de kerk. Hij kwam als eerste met het idee van een oneindig heelal, met de zon als een ster tussen de andere die ook planeten hebben. Bruno werd als ketter op 1600 door de Inquisitie in Rome tot de brandstapel veroordeeld, op dezelfde plek als waar nu zijn standbeeld staat. Voor ‘vrijdenkers’ en andere progressieve geesten in de 19e eeuw was hij een martelaar voor de vrije gedachte.
Download hier het volledige verhaal over Jacob Moleschott.
DOWNLOAD