Jan Schouten

JAN SCHOUTEN is ondernemer in psychologie. Opschudden is zijn handelsmerk. In 1974 promoveert hij op een proefschrift met de titel Vrijheid in werken. Autonomie, bedrijfsdemocratie en assertiviteit, daar gaat het om. ‘Welzijn op de werkplek is even belangrijk als productie,’ schrijft Schouten. Het klinkt in de opstandige jaren zeventig niet eens zo heel rebels. Maar wat wel revolutionair is, is dat dit proefschrift de opmaat wordt naar een carrière die even succesvol als nonconformistisch is.

Bij het grote publiek breekt Jan Schouten door in 1979 als hij voor de AVRO TV-lessen over assertiviteit verzorgt. Vriend en vijand vinden daar wat van. Volkskrantjournalist Jan Blokker noemt Jan een ‘zielenknijper die fröbelt aan menselijk gedrag’. En wetenschappers roepen: ‘Jan Schouten is een geldwolf die de psychotherapie vercommercialiseert.’ Maar Schouten zet door. Een van zijn leefregels luidt: Mag het niet, dan doen we het juist!’ Jan richt samen met Boris Nelissen Schouten & Nelissen op, een bedrijf dat mensen traint in ‘nee zeggen’. Veertig jaar later is het een van de grootste trainingsbureaus voor persoonlijk leiderschap, management, stress en vitaliteit van Nederland.

In 1995 verrast Schouten de voetbalwereld door voorzitter te worden van het zieltogende FC Den Bosch. De ‘doctor in de psychologie’ beweegt zich met even groot gemak tussen supporters van de harde kern, KNVB-bobo’s en ‘nagemaakte mensen in net pak’. Hij helpt de club op weg naar de eredivisie.

75 jaar is Schouten als hij in 2015 New Heroes opricht, een online trainingsplatform. Schouten schudt zo opnieuw de gevestigde orde op, in dit geval die van de trainers en opleiders. Zet hij daarmee niet de toekomst van ‘zijn’ Schouten & Nelissen op het spel? Of is New Heroes de vervolmaking van zijn ideaal: soft skills beschikbaar maken voor iedereen, waar ter wereld ook?

Frans van Gaal schetst het leven, de successen en de blunders van een wetenschapper met een boodschap, een ondernemer in psychologie, oprichter, pionier, zeezeiler, voetbalvoorzitter, organisatie-ontwikkelaar, auteur, vader. In alles non-conformist. En tegelijkertijd kind van zijn tijd.

Recensie in Tijdschrift De Psycholoog – Door recensent: Karel Soudijn
Bron: www.tijdschriftdepsycholoog.nl

In 2020 vierde Jan Schouten zijn tachtigste verjaar- dag. Ter gelegenheid hiervan verscheen een omvangrijke biografie: een heldenepos, maar ook de geschiedenis van het ontstaan, de opbloei en achteruitgang van een familiebedrijf. Jan Schouten, kleinzoon van een naamgenoot die ooit op verlegen- heid promoveerde, gaat in 1959 in Nijmegen psycho- logie studeren. In 1967 wordt hij wetenschappelijk medewerker in Eindhoven bij bedrijfspsycholoog prof. dr. M.J.M. Daniëls. Al snel blijken die twee moeilijk bij elkaar te passen. De hoogleraar is formeel en behou- dend, zijn medewerker is informeel, rebels en gericht op thema’s zoals medezeggenschap en verandering van organisaties – onderwerpen waar Daniëls niets van wil weten. In 1974 promoveert Schouten, niet in Eindhoven maar in Groningen bij Piet van Strien, op het proefschrift Vrijheid in werken.

Begin jaren zeventig raakt hij in de ban van sensitivitytraining. Hierbij gaat het om een menge- ling van verbale en niet-verbale communicatie. Samen met anderen gebruikt hij ervaring met deze vorm van groepstherapie om een lastig probleem van de gemeente Eindhoven op te lossen. Ze laten zich er goed voor betalen. Sensitivitytraining, assertiviteit, vormen van (cognitieve) gedragstherapie – ze vormen de ingrediënten van een opleidingsbureau, Thema, dat eind jaren zeventig wordt opgericht. Er komen via de televisie bovendien uitzendingen ‘Assertiviteit voor het gewone volk’. Thema groeit in 1980 uit tot Schouten & Nelissen Recovery bv.

Het boek van Frans van Gaal is in veel opzichten een succesverhaal. De onderneming groeit, en trekt medewerkers aan die veel vrijheid krijgen om eigen ideeën te ontwikkelen. Jan Schouten is licht anarchis- tisch; hij voelt weinig voor regels (de parkeerboetes stapelen zich op) en bedenkt voortdurend iets nieuws waarmee veel geld te verdienen valt. Persoonlijke drama’s blijven niet uit, maar lijken een springplank naar iets nieuws te vormen. Van Gaal sleept de lezers in hoog tempo door de decennia. Daarbij komen zoveel feiten aan de orde, dat het vaak lastig is je te rea- liseren waar de held en zijn onderneming nu weer staan. Maar het boek is ook een avonturenroman tegen de achtergrond van internationale geschiedenis. Nederland verandert ingrijpend. Dat vraagt om radicale wijzigingen in bedrijfsvoering.

Jan propageert inspraak en medezeggenschap, maar wie bij Schouten & Nelissen werkt, moet vooral bestand zijn tegen een ruime mate van chaos. Er wordt democratisch beslist, zolang iedereen maar doet wat Jan wil. Lang niet alle medewerkers willen hier in vaste dienst. Een voorbeeld is de vroeg gestorven psycholoog Theo IJzermans. Hij is ruim dertig jaar samen met Jan Schouten actief, maar vindt dat de organisatie slecht gaat functioneren zodra er meer dan vijftien tot twintig mensen werken. Rond de eeuwwis- seling telt Schouten & Nelissen vijfhonderd medewer- kers. Enkele jaren later neemt dat aantal flink af door de economische crisis. Vrijheid wordt opeens beknot door tijdschrijven voor het personeel.

Jan lijkt onmisbaar. Als hij lange tijd weg is omdat hij een wereldreis met zijn zeilboot maakt, durven achterblijvers een belangrijke beslissing niét te nemen. Dat zal het bedrijf nog flink opbreken.

Lees Column “Bossche troebelen”

Het zijn barre tijden, voor al wat ‘kwetsbaar’ is, daaronder mooi-weer-politici. Er vallen er steeds meer door de mand. Neem John Jorritsma, burgemeester van Eindhoven: ‘Als we zo doorgaan zijn we op weg naar een burgeroorlog,‘ zei hij na een dag rellen.

Lees Column “Gauw oe eige verschone!”
Lees Column “Heilzon”
Bestellen