Een mooi begin, maar deze grootste Bossche wetenschapper en filosoof verdient veel meer erkenning in zijn geboortestad. Hij verliet zijn stad, niet om God te dienen, maar de mens. Veel van zijn gedachten en geschriften zijn het waard om een blijvende inspiratiebron te worden voor zijn geboortestad.
Bosschenaar in Italië
Jacob Moleschott wordt in 1822 in ’s-Hertogenbosch geboren als de zoon van Gabriël Moleschott en Elizabeth Antonetta van der Monde. Vader is arts en als strijder tegen volks- en epidemische ziekten een geziene man in ’s-Hertogenbosch.
Hij is atheïst en aanhanger van de filosoof Feuerbach (1804-1872) die stelt dat ‘God een projectie van de mens is’. In de opvoeding van zijn kinderen besteedt hij veel aandacht aan de ontwikkeling van een zelfstandige en verantwoordelijke persoonlijkheid. De begaafde Jacob Moleschott volgt de Franse school in ’s-Hertogenbosch. Daarna volgt de Latijnse school in Boxtel. De jonge Jacob heeft een gelukkige jeugd in de oude hertogstad. Hij zal later vol liefde en warmte over zijn geboortestad blijven schrijven.
‘Geen overtollig geloof’
In 1842 gaat Jacob Moleschott in Heidelberg geneeskunde studeren. Hier groeit zijn overtuiging dat de natuurwetenschappen de basis vormen en van de geneeskunde. Heel iets anders dan het ‘overtollig geloof in wonderen’. Tussen 1845 en 1847 is Moleschott in Utrecht als arts werkzaam. Daarna doceert hij van 1847 tot 1854 te Heidelberg, waar hij vanwege zijn materialistische denkbeelden wordt ontslagen.
In 1856 wordt hij hoogleraar in de fysiologie te Zürich, daarna in Turijn (1861). In deze stad staat hij, met andere vooruitstrevende intellectuelen aan de basis van een beweging die als eerste in Europa pleit voor crematie als alternatief voor begraven. Toen, een revolutionair en bijna ‘verboden’ idee, inmiddels gemeengoed.
Hoogleraar en senator
In 1876 wordt hij senator in het Italiaanse parlement. Hij maakt deel uit van de democratische fractie en neemt het op voor de door misoogsten en aardappelziektes geplaagde paupers op het Italiaanse platteland. Vanaf 1879 is hij hoogleraar aan de Universitá Sapienza in Rome. In de Italiaanse senaat is Moleschott een van de eerste Europese parlementariërs die al in 1880 pleit voor invoering van het vrouwenkiesrecht en het recht op echtscheiding, vooral voor de vrouw is dat emancipatie.
‘Goede oude wijn’
In 1850 verschijnt zijn ‘Leer der voedingsmiddelen voor het volk’. Hij geeft praktische voedingstips voor bepaalde groepen mensen. Zo legt hij diëten voor aan filosofen en kunstenaars. Bejaardenhuizen zouden elke dag ‘goede oude wijn’ moeten schenken. Armen zouden gezonder worden en beter gaan denken als zij meer erwten en bonen konden eten, en meer ‘roggebrood met vleesch’. Een verbod op bier en sterke drank, zoals sommige socialisten voorstelden, zag Moleschott niet zitten: alcohol stimuleert volgens hem het verbrandingsproces en verkleint de eetlust.
Vader van de neurologie
Moleschotts beroemdste uitspraak is ongetwijfeld: ‘Ohne Phosphor keine Gedanke’. De menselijke geest staat niet los staat van de materie maar is verankerd in de hersenen. Het brein staat niet los van het lichaam, het denken is evengoed afhankelijk van de juiste stoffen (zoals fosfor).
Vrije wil, moraal, eigen verantwoordelijkheid, geheugen, taal: ze zitten verstopt in de grijze massa van onze hersenen. Vandaag de dag zijn dit nog steeds actuele vragen voor wetenschappelijk onderzoek naar het functioneren van onze hersenen. Met de erkenning dat biochemische processen in onze hersenen van vitaal belang zijn legt Moleschott de basis voor de moderne neurologie.
Verzorgingsstaat
Met een gevulde maag is het goed denken, en daarvoor moesten mensen ook alle vrijheid krijgen. Moleschott is in 1880 betrokken bij de oprichting van de World Union of Freethinkers. Vrij denken betekende voor Moleschott niet de vrijheid om alles te zeggen wat je wilt. Vrij denken betekent ook dat ieder mens het recht heeft op eigen religieuze overtuigingen.
Vrijheid betekent niet dat de overheid zich nergens mee moet bemoeien. De overheid moet de materiele voorwaarden te scheppen waardoor mensen vrij kunnen worden. ‘De verzorgingsstaat komt niet van Drees maar van Moleschott’, stelt Ronald van Raak, hoogleraar Erasmiaanse waarden in Rotterdam en voormalig volksvertegenwoordiger van de SP.
Antisemiten-Hammer
‘Wij zouden vol ijver moeten handelen naar wat de twee grootste Joden, eigenlijk de grootste mensen die ooit geleefd hebben, Jezus en Spinoza, gepredikt hebben’, schrijft Moleschott 3) in een voorwoord voor een opmerkelijk boek. Het is de Antisemiten-Hammer, een literaire bloemlezing uit de wereldliteratuur van Josef Schrattenholz (1847-1909). Deze muziekkenner en publicist, zelf katholiek, is ongerust over het oprukkende antisemitisme in delen van Europa. In zijn Antisemiten-Hammer uit 1892 nemen een groot aantal gezaghebbende intellectuelen uit heel Europa het op voor de joden. Moleschott schrijft het voorwoord.
Download hier het volledige verhaal over Jacob Moleschott.
DOWNLOAD
