zondag 10 juli 2016 – Nog twee maanden en het is weer Open Monumentendag. Dit jaar is het thema ‘Iconen en symbolen’. Iconen van het Bossche monumentenbehoud zijn ongetwijfeld Hein Bergé en Jan van der Eerden. Dat mag zo blijven. Ze hadden er genoeg gedoe voor over. En toch… bij verschillende monumenten gaan mijn gedachten ook uit naar een beweging die in het huidige klimaat van verrechtsing voornamelijk negatieve connotaties oproept, de kraakbeweging.
Sinds de triomftocht van het neoliberalisme is ‘kraken’ immers vooral ‘een aantasting van het eigendomsrecht’. Na 2000 startte het CDA, daarin gesteund door de VVD, een succesvolle kruistocht tegen het kraken, In 2010 trad de Antikraakwet in werking. De ‘gevestigde orde’ maakte van kraken een ‘do not’.
Toch is kraken een onmisbaar instrument in de ontwikkeling van bijvoorbeeld monumentenbeleid. Oude fabriekspanden, nu vaak gekoesterd als industrieel-archeologisch monument, werden in de jaren zeventig en tachtig alleen beschermd door krakers, kunstenaars en andere ‘alternatievelingen’. Ze vonden er gemakkelijk, goedkoop en onopgemerkt onderdak. En dan wil je dat houden. De ‘gevestigde orde’ koesterde daarentegen afbraakplannen.
Zo ging het ook met verschillende Bossche monumenten. Neem de voormalige Rijks HBS aan de Hekellaan. In 1978 werd de school gesloten. Het gebouw werd door studenten gekraakt. In een tijd van grote woningnood maakten ze het gebouw geschikt voor huisvesting. De vroegere eigenaar, de Dienst Domeinen, gedoogde de studenten. In 2010 besloot het gemeentebestuur tot aankoop van de ondergrond van de voormalige Rijks-HBS, dat sinds 2001 rijksmonument is.
Vlakbij bevindt zich in het Nachtegaalslaantje het door architect Jules Dony (bekend van veel monumentale panden op Het Zand) ontworpen Johannes de Deo, een voormalig ziekenhuis aan de Papenhulst. Het werd in 1914 gebouwd in opdracht van de Broeders van Barmhartigheid van Montabaur. In 1970 werd het ziekenhuis opgeheven. Even was het gebouw in gebruik voor de huisvesting van gastarbeiders die in Heusden bij Jonker Fris werkten. Daarna werd het pand gekraakt. ‘De Paap’, zou het symbool van de Bossche kraakbeweging worden. Na jaren van stroeve onderhandelingen kocht de gemeente het complex en verhuurde het aan de toenmalige krakers. Nu woont iedereen er legaal. Het gebouw is sinds 2003 een rijksmonument.
Iets vergelijkbaars gebeurde met het Claraklooster in de Clarastraat. Op 5 augustus 1872 namen de zusters karmelieten hun intrek in het klooster. Bijna honderd jaar later verlieten ze het klooster. Even was het gebouw in gebruik als pension voor Spaanse gastarbeiders. Eind jaren zeventig kocht projectontwikkelaar Wilma het klooster met de bedoeling te slopen en er nieuwe appartementen neer te zetten. In afwachting van de sloophamer kreeg het zo goed als leegstaande pand nog een laatste bestemming. Uiteindelijk was dat de redding. Krakers die vanwege sloop- en verbouwingsplannen uit andere oude panden in de stad moesten vertrekken, mochten het voormalige Claraklooster als tijdelijke huisvesting gebruiken. Zij kwamen tegen de sloopplannen in verzet, namen een architect bij de hand. Hij maakte het pand geschikt voor sociale woningbouw. Op 1,2 en 3 maart 1985 werd het resultaat gevierd met een groot feest onder de ‘Clara klaar!’
Ik voeg dus een nieuw ‘icoon’ toe aan Open Monumentendag, dat van ‘de krakers’.
Frans van Gaal