11 november 1918: ‘De wapenstilstand is om 5 uur dezen morgen, Franschen tijd, geteekend en wordt van kracht om 11 uur. De vrede keert terug! Straks zal er gejuich zijn over de geheele wereld.’ De ‘Groote oorlog’ is afgelopen. Gejuich is er niet in ‘s-Hertogenbosch. Normaal is 11 november de dag dat de Bosschenaar weer aan carnaval denkt. Maar er is oorlogsschaarste, gebrek aan alles. Veel Bosschenaren zijn ook al ziek, menigeen zelfs doodziek. De ‘Spaanse griep’ heerst en is 25X dodelijker dan andere griepvormen. De doodsangst stemt in veel dorpen en steden tot neerslachtigheid, zeker als ook in gegoede kringen, levend in goede behuizing en wel doorvoed, slachtoffers vallen.
In ’s-Hertogenbosch vallen honderden doden, in de wereld meer dan vijf miljoen. Wat doet de overheid? ‘Wat heeft het voor zin te vechten een ziekte die zich niet bevechten laat’, schrijft de minister in antwoord op kamervragen. Het Bossche stadsbestuur organiseert op 16 november 1918 een ‘spoedeischende vergadering’, niet vanwege de Spaanse griep maar om een burgerwacht op te richten om ‘revolutionaire woelingen’ van opstandige socialisten en militairen het hoofd te bieden. Het blijkt slechts een rimpeling te zijn. In het Verenigd Koninkrijk treft de overheid wel maatregelen. Wat eruit geleerd werd: opgelegde maatregelen werken contraproductief. Het is veel efficiënter als mensen zelf kiezen om hun steentje bij te dragen. Daarom moet het volk goed ingelicht worden over de bedreiging en moet het de overheid vertrouwen.
Waarom Spaanse griep? De VS, Groot-Brittannië en Frankrijk hebben eerder dan Spanje te kampen met de epidemie, maar die landen houden de informatie daarover aanvankelijk uit de pers om het moreel niet aan te tasten. Spanje blijft neutraal tijdens de oorlog en censureert zijn pers niet. Zij brengen het nieuws van de dodelijke griepuitbraak dus wél meteen uit, vandaar de naamgeving. Fake news bestaat ook al. Cocaïne en alcohol zouden helpen in de strijd tegen het coronavirus, dat dacht men in 1918 ook al van alcohol als remedie tegen de Spaanse griep. We schuiven de schuld van een epidemie graag in de schoenen van anderen. De Chinese bevolking kreeg het de afgelopen maanden hard te verduren. In 1918 heeft elk land een eigen zondebok. De Brazilianen houden het op de “Duitse griep”, de Senegalezen op de “Braziliaanse griep”. Polen wijzen met een beschuldigende vinger naar de Bolsjewieken, de Denen naar mensen uit het zuiden. Niet voor niets voert de Wereldgezondheidsorganisatie de wetenschappelijke benaming Covid-19 in. Dat stigmatiseert niet.
De Amerikaanse president Donald Trump trekt weinig lessen uit zijn eigen verleden. Zijn grootvader overlijdt destijds aan de Spaanse griep, maar dat weerhield Trump er niet van om zelf Covid-19 aanvankelijk te minimaliseren.
Frans van Gaal
Onder De Boschboom is een rubriek van cultuurhistorische aard, die haar columnisten een podium biedt om op persoonlijke titel onderwerpen die met de Bossche cultuur te maken hebben uit te diepen. Reacties? Stuur een mail naar: onderdeboschboom@kringvrienden.nl.
