zaterdag 14 juli 2018 – Ik geniet nog na van een reis door Portugal. Dat land maakte me al onvergetelijk blij op 25 april 1974. Vooruitstrevende soldaten maakten met de Anjerrevolutie een eind aan meer dan 40 jaar katholiek-fascistische dictatuur.
Op de aloude KVP na was iedereen in Nederland blij. Een idealistische winkelier in kaas in de Rompertpassage liet zijn succesvolle zaak voor wat ie was en trok naar Portugal. Hij wilde het land helpen met zijn kennis over kaas.
Hij had een droom, geen businessplan. Zo ook Bosschenaar Jan Ciermans (1602-1648). Jan wordt geboren op 7 april 1602 als kind van aanzienlijke Bosschenaren. Jan is een begaafde jongen en studeert aan het college der Jezuïeten in zijn geboortestad.
Jan groeit uit tot een homo universalis en is van alle markten thuis. Hij voert polemieken op hoog niveau, onder meer met de Franse filosoof René Descartes (1596-1650). In 1637 wordt Jan professor in de wiskunde aan de Universiteit van Leuven.
Kostje gekocht zou je zeggen. Nee dus, Jan is begeesterd en wil iets DOEN met wiskunde. In december 1641 vertrekt hij naar Portugal, het land waar het ontdekken de mensen in het bloed zit. Vanuit Portugal wil hij naar China om te missioneren en zijn wiskundeknobbel te ontwikkelen. Wiskunde staat in China in hoog aanzien.
Maar het loopt allemaal anders. Ciermans wordt de vertrouweling van de Portugese koning Joâo IV die het wiskunde-onderricht van zijn zoon, kroonprins Teodosio, aan de Bossche allesweter toevertrouwt. Bovendien, Jan Ciermans weet veel van vestingbouw, een vorm van toegepaste wiskunde. Laat Portugal nu net op zoek zijn naar kennis over vestingbouw.
De jonge onafhankelijke staat Portugal is bijna permanent in oorlog met Spanje. Zo ligt vlakbij de grens met Spanje, in de zuidelijke Alentejo, vesting Elvas onder vuur. Het stadje kent al verschillende ommuringen uit de Moorse tijd en de Middeleeuwen. Maar deze zijn niet meer bestand tegen de nieuwe oorlogsvoering. Jan Ciermans ontwerpt een nieuwe ommuring. Hij verricht nog een echt huzarenstuk. Hij integreert op smaakvolle en effectieve wijze het immense aquaduct, aangelegd in de eerst helft van de 16e eeuw, in de nieuwe vestingwerken. Het is een staaltje toegepaste wijskunde waar je de vingers bij aflikt. In 2012 wordt de vesting Elvas Unesco-werelderfgoed.
Hoe het Jan Ciermans verging? In 1647 wordt hij gevangen genomen door een Spaans patrouille en belandt in de gevangenis. De Spanjaarden dwingen hem tot overlopen. Tijdens de eerste de beste aanval die hij voor zijn nieuwe ‘werkgever’ aanvoert wordt Jan herkend door een Portugees en neergeschoten.
Avonturier Jan verdween uit het collectieve geheugen van zijn geboortestad. Maar herstel is mogelijk. Ik heb mijn wijsheid uit een artikel van Edwin Paar uit de bundel Verre forten, vreemde kusten. Het boek is opgedragen aan Cor Gillhaus (1933-2011), voormalig voorzitter van de Kring Vrienden van ’s-Hertogenbosch en pleitbezorger van eerherstel en restauratie van oude vestingwerken.
Frans van Gaal
Met dank aan Huibert Crijns
